Gió từ Nguyên
Lê Minh Hà
Tôi là người đến muộn. Với chữ của Đinh Vũ Hoàng Nguyên.
Thì biết làm sao. Là đàn bà, lại còn sắp cán đích già, chắc
chắn là khó tính. Một cái Avatar trên mạng: nào kính đen, nào
khăn xếp, nào môi tím lưỡi đỏ, cái tên chủ nhân đọc đã đoán là quá trẻ so với
mình, dễ gì hấp dẫn nổi tôi ngay.
Vậy mà đọc thì khó dứt.
Đinh Vũ Hoàng Nguyên có quá nhiều người biết và ngưỡng mộ.
Vào blog laothayboigia,
hay vào nhà Nguyên ở facebook, có cảm giác đem in thì lời bình về các bài viết
của chủ nhân khéo nhiều lần dài hơn chính các bài viết ấy. Đinh Vũ Hoàng Nguyên
chỉ quăng một Status thôi là kéo giật được bao nhiêu người
nhào vào đọc, rồi bình. Cứ nghĩ đến chuyện mình mang hết góc nọ góc kia của cõi
lòng của miền tâm cảm bày ra trên mạng mà thiên hạ coi như nước ao bèo không
thèm ném cho hòn sỏi, đọc thống kê lượng người vào thăm nhà Nguyên, khéo buồn
khéo tủi khéo ghen.
Quả trên mạng chưa thấy ai có được những Status hài hước thế.
Đây không hẳn là cái duyên, giỏi nhìn ngó và biết kể, mà là hẳn một kiểu tư
duy, không thể nào bắt chước được.
Nguyên, trong những Status hay entry, tưởng bỗ bã, suồng sã,
tợn tạo, tục nữa, nhưng đằng sau những dòng chữ ngắn ngủi là một bầu tâm cảm
trước thế sự xa gần, trong tư cách một công dân, nhưng trên hết và sau cùng, là
ý thức làm người. Đọc, biết người viết yêu cuộc đời này lắm, thương cuộc đời
này lắm, văng tục vào mặt đời cũng vì một sự biết yêu biết thương này.
Đấy là tố chất đầu tiên của một người muốn tận hiến mình cho
nghệ thuật. Nguyên là họa sĩ, nhưng Nguyên không viết theo kiểu người có một
nghề khác tạt ngang văn chương, quăng cho văn chương đôi ba mảnh tâm tình, đôi
ba mẩu tài không dùng hết trong nghề, như một cách thí xả. Đọc lại trọn vẹn
bloglaothayboigia, dễ nhận ra ở đó một tâm thái nghệ thuật nghiêm cẩn và
đa diện.
Nghịch ngợm, phá phách, tinh quái đến điều là Nguyên ở các
entry viết về bè bạn. Chuyện là của riêng, mà viết ra khiến người không can dự
phải đọc không dứt được, thế có nghĩa là tài. Thế có nghĩa là người viết đã mở
được cửa cho đời vào. Những “y và những gã”, những “hiệp
hội sản xuất bàn là”, đọc rồi cứ nghĩ chỉ cần công bố rộng nữa rộng
mãi là giúp khối người khỏi phải đi tới các lớp dưỡng sinh tập nhe răng. Chữ
nghĩa của người viết ở đây hệt như nhất dương chỉ, cù nhẹ một cái là khiến bao
nhiêu cơ quan đoàn thể trong người đọc nhất loạt khởi động tập trung vào một tư
thái duy nhất: cười.
Không có nội lực bằng thế, nhưng người có thể kể chuyện hài,
viết hài hài thì cũng chẳng hẳn là khó kiếm. Tuy nhiên, hài được, với cả một
chủ ý nghệ thuật thì cực khó. Tôi, tôi thử chán ra rồi. Chịu.
Điều ấy, Nguyên đã thể hiện trọn vẹn trong nhiều entry, khi
có khi không được chú là truyện ngắn. Và ở đó, cái hài quay về điểm khởi hành:
nỗi đau đời, của một kẻ trời sinh bắt phải biết thương đời.
“Một chuyện tình” là một truyện ngắn hoàn hảo
trong nghĩa này. Phảng phất như Nam Cao, trong cái dịu dàng tít tắp đằng sau
câu chữ. Nhưng cái khùng khùng của nhân vật đang to tiếng mình yêu và thất ái
thì đúng là của bọn thời nay, rất trẻ, rất vui, cái Nam Cao, do thời thế và do
thể tạng xúc cảm, không bao giờ phát lộ.
Ở những entry khác, mà có lúc Đinh Vũ Hoàng Nguyên cũng chú
trước là truyện ngắn, tưởng chừng như tác giả Số đỏ có truyền nhân.
Nhưng, cả Nam Cao, cả Vũ Trọng Phụng trong thời của mình mới
chỉ phơi bày cái khổ, cái đáng khinh, niềm yêu thương phẫn hận, và cả niềm tin
dù đã thấm mùi hoài nghi nặng của mình trước cuộc đời, cho cuộc đời, mà có khi
thời ấy mới chỉ đáng bị, đáng được như thế thì Đinh Vũ Hoàng Nguyên đi xa hơn
trong cái thời mình. Đinh Vũ Hoàng Nguyên, trong truyện ngắn Chuyện vụn
xóm bụi, Khu cũ (1 và 2) mà tôi nhìn thấy ở đó tầm vóc của một
tiểu thuyết đã phơi bày sự phá sản trọn vẹn của một lí tưởng xã hội độc tồn qua
ít nhất ba thế hệ ở Việt Nam dường như vẫn đang chỉ đạo bằng quán tính không
tâm thế thì là hoạt động thường nhật của không ít người. Xã hội trong thời
thịnh đạt của văn học hiện thực phê phán 1930 -1945 quả thối nát nhưng vẫn còn
giữ được trật tự, vô trật tự nhất, loạn nhất cũng chỉ là cả làng hào hứng kéo
nhau đi nghe thằng say chửi cụ tiên chỉ, xem Chí Phèo tự tử và tràn trề hưng
phấn trong phỏng đoán bố con Bá Kiến ngã trâu. Hôm nay, qua Đinh Vũ Hoàng
Nguyên, khác, là sự thu nhỏ một xã hội quăng bỏ kỉ cương, luân lí, người người
hoặc như Chí Phèo hoặc trong dạng tiềm năng thành Chí Phèo, không say nhưng hồn
nhiên hơn cụ Chí ngày xưa, chẳng ai băn khoăn về thiên lương. Nhân vật ở Khu
cũ chửi như tập thể dục miệng, nghe chửi như một hình thức luyện tai
và luyện tâm. Hoạt động trong ngày của nhóm cư dân nhân vật này được tác giả
túm trong ba chữ: chửi chào cờ, đầy tính nghi thức. Cách mô tả này
đã nhấc toàn bộ hiện thực của tác phẩm ra khỏi môi trường sống tưởng chừng vẫn
như là nối dài hiện thực thời 30 – 45, cho chúng ta nhận diện đó là hôm nay của
chúng ta, trì đọng, sống động, cũng cho chúng ta thấy Đinh Vũ Hoàng Nguyên là
hậu bối chứ không là truyền nhân của dẫu có là Vũ Trọng Phụng hay Nam Cao. Tác
giả Sống mòn và Số đỏ vẫn còn giữ mình (trong tư cách người kể chuyện) bên
ngoài hay bên trên hiện thực mình mô tả. Đinh Vũ Hoàng Nguyên, khác rồi, đặt
mình vào sống thoải mái giữa dòng đời mình mô tả cực kì trào lộng, trào lộng
đến mức nhi nhiên.
Tôi đọc các entry có tên hoặc đơn giản chỉ được đặt tít là viết
ngắn rồi đánh số của tác giả này, cứ mong Nguyên viết tiếp và tập hợp
lại, in ra, cho những người đọc thích cầm sách trên tay hơn là ngồi thiền trước
màn hình máy tính. Với Đinh Vũ Hoàng Nguyên, văn học Việt Nam đã có thêm sắc
màu mới. Có thể không nằm trong những quẫy cựa vô vọng về kĩ thuật nhưng không
hẳn không cần thiết và thôi miên không ít người viết không muốn hiểu ra những
trào lưu ta kêu gọi nhau hướng tới hôm nay là kết quả của sự vận động tâm thế ở
một xã hội thời hiện đại văn minh hơn mình. Nhưng cái tinh thần hài hước đậm
chất phồn thực, cái sắc bén tỉ mỉ trong quan sát, mà đằng sau câu chữ chặt ra
chặt thái ra thái ấy tôi luôn cảm thấy độ mong manh của một tâm hồn cưu mang
lắm nỗi chắc chắn sẽ cắm được một giới hạn nữa trên tiến trình vận động của văn
học nước nhà, nếu như tác giả… Coi chữ nghĩa là một cuộc chơi nghiêm túc, Đinh
Vũ Hoàng Nguyên hoàn toàn xa lạ với sự nhạt, là bi kịch của bất kì ai thiết tha
với nghệ thuật, và là thảm họa cho người thưởng thức, chẳng cứ văn chương.
Thì phải có tài. Hẳn thế rồi. Đọc, rồi đọc lại, rồi hoang mang. Tài của kẻ đó
là đâu? Văn xuôi? Nhưng hình như chưa hết. Thơ? Đích thị. Thơ mới thật là Đinh
Vũ Hoàng Nguyên.
Tiếc, cũng như văn xuôi, y công bố thơ chưa nhiều. Nhưng thơ
trong văn chương cũng là khúc nghịch trong nhạc, là một nét phảy màu mang lại
hồn vía cho tranh, để đóng đinh vào tâm cảm chúng ta câu hỏi, cũng như lời giải
ai người sáng tạo. Thơ, khác văn xuôi, đôi khi là một món ngon như nhất, hoặc
đôi khi chỉ cần như là một cọng rau thơm đúng vị, trái mùa. Chỉ với một “Có
một phố vừa đi qua phố”, không dài, tôi nghĩ Hà Nội đã có thêm cho
riêng mình một thi sĩ, như từng có một Hoài Anh mang ba mươi sáu phố
phường đi kháng chiến - chín năm rừng lòng vẫn Thủ đô, một Lưu Quang
Vũ trên ngày tháng trên trên cả niềm cay đắng thơ tôi là mây trắng của
đời tôi, một Bằng Việt với chuông xe điện trong màn sương rạng sớm
– và nắng nhỏ trên hàng cây rét muộn – có thể nào không xui tôi nhớ em, một
Hoàng Nhuận Cầm vào mặt trận lúc mùa ve đang kêu dẫu hòn bi lăn hết
vòng tuổi nhỏ - nhưng trong những ba lô kia ai dám bảo là không có - một hai ba
giọng hát chú ve kim, và, mang mang nhất: Phan Vũ với Hà Nội phố, một
thời chiến tranh, một thời hòa bình, đã xa chiếc lá lạc vào căn gác nhỏ
- lá thư quên địa chỉ quay về… Phải, Hà Nội đã có thêm cho mình một
người thơ, trong từng chút tự sự, với mình, với ai, cũng cực kì Hà Nội: Đinh Vũ
Hoàng Nguyên.
Bất chợt nghĩ rồi một ngày ta sẽ, tôi sẽ, và Nguyên sẽ…
Sẽ thiếu đi, vĩnh viễn, một người có thể lẩy ra vẻ đẹp tuyệt
vời, giản dị, bất ngờ của thế gian nhọc nhằn này.
Sẽ còn lại mãi, một hồn người nửa đời chưa hết gió,
một hồn người biết chạm khẽ làn rêu.
Phải không?
